Osmanlı modernleşmesinin din ve devlet birlikteliği etrafında cereyan eden macerasının en önemli tarafını hukukî modernleşme oluşturur. Halife / sultan merkezli bir yapıdan farklı bir devlet ve toplum organizasyonuna geçiş yaparken Tanzimat'la başlayan sürecin değişerek ve dönüşerek ulaştığı neticelerden biri olan ve batıya ve batılı olana üst düzeyde bir cevap teşkil eden Mecelle aynı zamanda İslamcılık fikrinin en önemli metinlerinden birisidir. Hali tavrı mizacı ve şahsiyetiyle bütün bir devri doldurmaya namzet biri olarak son devir Osmanlı fikriyatının irfanının temsilcisi taşıyıcısı ve bunun yanında belki de daha mühim bir şekilde üreticisi olan Hersekli Arif Hikmet Bey nev-i şahsına münhasır bir zattır. Jöntürklerin Osmanlı fikir hayatına dâhil ettiği birçok yeni düşünceyi İslamî ve yerli bir hale kavuşturan Ârif Hikmet'in Mecelle'nin bazı maddelerini şerh ve yer yer tenkit eden bu eseri bütün bir devrin etrafında döndüğü meselelere dair izahlar ve ikazlar taşımaktadır.