Emekli Albay Dr. Cengiz Topel Mermer'in "Keşmir Sorunu ve Pakistan-Hindistan İlişkileri Üzerine Etkisi" isimli doktora tezi aynı isimle TASAM Yayınları tarafından kitaplaştırıldı.
Küresel güç mücadelesindeki jeopolitik adımların bölge üzerinde yarattığı baskılardan da etkilenerek zaman içerisinde çapı büyüyen Keşmir Sorunu'nu her yönüyle inceleyen beş bölüm ve 437 sayfadan oluşan çalışmada 1.548 atıf yapılmış olması kitabın derinliğini ve kapsamının mahiyetini ortaya koyuyor.
Kitapta Ön Söz ve Giriş'in ardından birinci bölümde "Kavramsal ve Teorik Çerçeve" ikinci bölümde "Tarihî Arka Plan" üçüncü bölümde "Hint Milliyetçiliğinde Ayrışma Altkıtanın Bölünmesi ve Sorunu Üreten Süreç" dördüncü bölümde "Keşmir'de Hint Hâkimiyeti ve Hindistan-Pakistan Çatışmaları" ve beşinci bölümde "Güney Asya'daki Jeopolitik Gelişmelerin Pakistan-Hindistan/Keşmir Sorunu Üzerine Yansımaları" konuları yer alıyor. Kitabın altıncı ve son bölümünde ise "Sonuçlar" irdeleniyor.
Kitabın amacının "Hindistan-Pakistan arasında Keşmir sorununda görünürlük kazanan çatışmalı ilişkiyi analiz edip problemin kaynağına ulaşmak ve Keşmir sorununun iki ülke anlaşmazlığı üzerindeki izlerini ortaya çıkarmak ve Güney Asya coğrafyasına yönelik bir Türkiye perspektifi ortaya koyabilmek" olduğunun belirtildiği arka kapak yazısında şu ifadelere yer verilmiş;
"Hindistan ve Pakistan II. Dünya Savaşı sonrası emperyal kapasitesini yitiren İngiltere'nin Hint Yarımadası'ndan çekilmek zorunda kalması üzerine 1947 yılında din temelli ayrışma esasında kurulan devletlerdir. Hindistan'ı arada bırakarak Doğu ve Batı Pakistan olarak ikiye ayrılan Pakistan 1971yılında yaşanan iç savaşa Hindistan'ın müdahalesi neticesinde Doğu Pakistan'ı kaybetmiş Doğu Pakistan Bangladeş adıyla bağımsız bir devlet haline gelmiştir. İngiltere'nin çözmeden bıraktığı; maddi kaynakların paylaşılması sınır aşan su kaynaklarının paylaşımı tartışmalı sınırlar görece özerk yönetilen prensliklerin statüsünün netleştirilememesi gibi sorunlar Hindistan ve Pakistan arasında ciddi krizlere neden olmuştur. Hindistan ve Pakistan İngiliz mirası sorunları zaman içerisinde büyük oranda çözerken halkın büyük çoğunluğu Müslüman ancak yöneticisi Hindu olan Cammu ve Keşmir Prensliği'nin (Keşmir) statüsü konusunda anlaşamamış; bu sorun iki ülke arasında kronik çatışma üreten bir mekanizmaya dönüşmüştür.
İki ülkenin kurulduğu Ağustos 1947'den sonra Keşmir'de çıkan iç savaşa Hindistan Hindu Maharaca'nın Hindistan'a bağlanmayı kabul ettiği gerekçesi ile müdahale etmiş; bu gelişmeyi kabul etmeyen Pakistan'ın da müdahil olmasıyla başlayan ilk Pakistan-Hindistan savaşı Birleşmiş Milletler aracılığında 1 Ocak 1949'de sağlanan ateşkes ile sonuçlanmıştır. Çatışmalar sonrasında Batıda Pakistan'ın kontrolünde Keşmir topraklarının üçte birini kapsayan bir alanda başkenti Muzaffarabad olan "Azad Keşmir Yönetimi" kurulmuştur. Doğuda ise başkenti Srinagar olan Keşmir topraklarının üçte ikisini kapsayan alan Hindistan kontrolünde kalmıştır. İki ülkenin de kuruluş ilkelerinde başat yer alan Keşmir'in tamamına sahip olma davası temelinde Hindistan ile Pakistan iki defa daha savaşmış ve iki defa da sınırlı çatışmaya girmiştir. Bu çatışmalara rağmen Keşmir'de 1949 ateşkesi ile oluşan sınır hattı pek fazla değişmemiştir.
Keşmir Sorunu küresel güç mücadelesindeki jeopolitik adımlarının bölge üzerinde yarattığı baskılardan da etkilenerek zaman içerisinde çapını büyütmüştür. Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) ile 1962 yılında yaşadığı savaştaki toprak kayıpları Hindistan'ı küresel aktörlerle işbirliği yapmaya mecbur bırakmıştır. Hindistan-ÇHC savaşından sonra Pakistan'ın ÇHC ile ittifak kurarak kendi kontrolündeki Keşmir topraklarından bir bölümünü ÇHC'ye bırakması da ÇHC'nin soruna nüfuz etmesine neden olmuştur. ÇHC'nin bölge denklemlerine dâhil olması küresel aktörlerin bölgeye yönelik adımlar atmasına neden olurken Afganistan gelişmeleri de Keşmir Sorunu üzerinde belirleyici olmuştur. Soğuk Savaş sonrasında Hindistan ve Pakistan küresel baskıların hafiflemesinden doğan çözüm zeminini değerlendirmenin aksine silahlanma yarışını sürdürmüş ve bu yarış tarafların nükleer kapasite kazanmasıyla sonuçlanmıştır. Bu gelişme sonrasında sorun tüm dünyayı etkileme kapasitesine sahip bir nükleer tehdit kaynağı haline gelmiştir.
Pakistan'ın kontrolündeki Keşmir'de nüfusun tamamını oluşturan Müslümanlar Pakistan Yönetimi ile ciddi bir sorun yaşamazken Hindistan kontrolündeki Keşmir'de kalan Müslümanlar Hint hâkimiyetini kabul etmekte zorlanmıştır. Bu bağlamda nüfusun yaklaşık yüzde sekseni Müslüman olan Hindistan kontrolündeki Keşmir'in Hindistan'a entegrasyonu sorunlu olmuş; Keşmir halkı Hindistan kontrolündeki yönetime karşı yabancılaşmış ve zaman zaman da isyan etmiştir. Hindistan mevcudu yüz binlerle anılan güvenlik personeli ve "Olağanüstü Hal Yasaları" ile Keşmir'de hâkimiyet kurmaya çalışsa da başarılı olamamıştır. Keşmir'deki ayrılıkçılığı Pakistan'ın desteklediğini iddia eden Hindistan 5 Ağustos 2019'da Keşmir'i dış dünyaya kapatıp özel statüsünü kaldırmış ve bölgeyi güvenlik çemberine almıştır. Hindistan bu adımı ile demografik yapıyı değiştirerek Müslüman nüfusu azınlığa düşürmek ve sorunu kesin olarak çözmek istemektedir. Bu gelişmeyi kabul etmeyen Pakistan gerilimi artırarak konuyu canlı tutmakta ve soruna uluslararası camianın müdahil olmasını sağlamaya çalışmaktadır. Keşmir'in bölünmesinden bugüne tartışmalı ateşkes hattında yaşanan küçük çaplı çatışmalar ve karşılıklı ateş açmalar nedeniyle sivil ve asker can kayıpları devam etmekte iki nükleer silah kapasiteli ülkenin çatışma riski Demokles'in kılıcı gibi dünyanın üzerinde sallanmaktadır".