İnsanoğlu tarih boyunca hayatta kalmak ve yaşamını sürdürebilmek için sürekli hareket halinde olmuştur. İlkel çağlarda avcılık ve toplayıcılıkla başlayan bu hareketlilik tarım devrimi ile yerleşik hayata geçişle birlikte devam etmiştir. Tarım toplumlarında fiziksel aktivite ekim hasat ve hayvancılık gibi günlük işlerin bir parçasıydı. Ancak sanayi devrimi ve sonrasında teknolojinin hızla gelişmesi ile fiziksel aktivitenin yerini makineler almaya başladı. Özellikle 20. yüzyılın ortalarından itibaren elektronik ve telekomünikasyon devrimi ile insanların yaşam tarzı giderek daha hareketsiz hale geldi.
Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) 2022 obezite araştırma raporuna göre Avrupa'da her altı yetişkinden biri obezdir ve Türkiye bu araştırmaya göre Avrupa'nın en obez ülkesidir. Bu durumun başlıca sebeplerinden biri sedanter yaşam tarzının adeta bir pandemi gibi yayılmasıdır. Covid-19 pandemisiyle birlikte fiziksel aktivite alışkanlıklarımız daha da azalmıştır. Fiziksel inaktivite dünya genelinde önemli bir sağlık sorunu haline gelmiş olup kalp hastalıkları inme diyabet ve kanser gibi birçok kronik hastalığın başlıca risk faktörlerinden biridir.
Sedanter yaşam tarzının olumsuz etkilerinden kaçınmanın ilk kuralı fiziksel aktivite kültürünün toplumun her kesimine yerleştirilmesidir. Sağlıklı bireylerde olduğu kadar hastalarda da fiziksel aktivitenin artırılması yaşam kalitesinin yükseltilmesi eşlik eden hastalıkların azaltılması ve tedavi süreçlerine katkı sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır.
Bu kitap fiziksel inaktivitenin sebepleri ve sonuçları üzerinde durmakta ve hem sağlıklı bireylerde hem de hasta popülasyonlarında fiziksel aktiviteyi artırmak için izlenmesi gereken yolları detaylandırmaktadır. Fiziksel aktivitenin toplumsal bir iyilik hali yaratmasını ve bir sonraki DSÖ obezite araştırmasında daha iyi sonuçlar elde edilmesini umuyoruz.
Dijital çağın getirdiği yenilikler hayatımızı kolaylaştırırken aynı zamanda fiziksel aktivitenin azalmasına da yol açmıştır. İnternetin ve mobil cihazların yaygınlaşması çocuklar ve yetişkinler arasında sedanter davranışların artmasına sebep olmuştur. Bu durum obezite ve onunla ilişkili kronik hastalıkların yaygınlaşmasına katkıda bulunmuştur. Ancak teknolojiyi fiziksel aktiviteyi teşvik etmek amacıyla kullanmak da mümkündür. Örneğin giyilebilir teknolojiler ve e-sağlık uygulamaları bireylerin fiziksel aktivitelerini izlemelerine ve artırmalarına yardımcı olmaktadır.
Fiziksel aktivitenin sağlık üzerindeki olumlu etkileri saymakla bitmez. Düzenli fiziksel aktivite kanser türlerinin riskini %8-28 oranında kalp hastalığı ve inme riskini %19 diyabet riskini %17 ve depresyon ile demans riskini %28-32 oranında azaltmaktadır. DSÖ küresel nüfusun daha aktif hale gelmesi durumunda yılda 4-5 milyon ölümün önlenebileceğini tahmin etmektedir.
Sonuç olarak fiziksel aktiviteyi teşvik eden politikalar ve kültürel yaklaşımlar benimsenmelidir. Özellikle eğitim ulaşım ve sağlık politikalarında fiziksel aktiviteyi destekleyen düzenlemeler yapılmalıdır. Hareketsiz yaşamın zararlarından korunmak ve toplum sağlığını iyileştirmek için fiziksel aktiviteyi artırmak hem bireyler hem de toplumlar için hayati öneme sahiptir.
Dr. Öğr. Üyesi Emre Serdar ATALAY
Prof. Dr. Necmiye ÜN YILDIRIM