Medeniyetlerin yüzyıllar boyunca sergiledikleri edebî ilmî entelektüel yaklaşımlarla eğitsel uygulamalara yönelik birikimler günümüz eğitim anlayışını ve eğitim kurumlarını şekillendiren temel unsurlar olmuştur. Bu unsurların Batı ve Doğu medeniyetlerinde gerek eş zamanlı gerekse birbirinden etkilenerek gelişimleri günümüz temel ve yükseköğretim kurumlarının zaman içinde detaylı teşekküller hâlinde ortaya çıkmasını sağlamıştır. Özellikle üniversitelerin yükselişinden önce yükseköğretime temel teşkil edecek oluşumların kökenini aramak için Orta Çağ'ın başlangıcına kadar gidildiğinde Batı'da Avrupa'nın mimarı olarak görülen Şarlman bilim ve entelekte olan ilgisi ve reformları ile karşımıza çıkacaktır. Doğu'da ise Emevi ve Abbasi medeniyetleri başta olmak üzere Müslüman medeniyetler ve ilmî faaliyetleri incelendiğinde Şarlman'ın çağdaşı Harun Reşid ve oğlu Halife Me'mûn akla ilk gelen isimler olacaktır.
Bu kitapta özellikle bu iki coğrafyanın; günümüz yüksek eğitim ve öğretimine temel teşkil eden faaliyetleri ve oluşturdukları kurumlar açısından temel nitelikleri ele alınmış birbirlerine göre durumlarına ilişkin karşılaştırmalı bir tablo çizilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda kitapta manastırlar ve medreseler Şarlman'ın okulları ve Beytü'l-hikme gibi kütüphane ve tercüme merkezi özelliği sergileyen kurum ve kuruluşların akademik yapı ve işleyişlerine ilişkin bilgilere de yer verilmiştir.